165| Wikipedia, Galipedia

Emisión DIARIO CULTURAL 12/01/2009

O vindeiro 15 de xaneiro a Wikipedia está de aniversario. Hai nove aniños lanzábase ao ciberespazo a idea en inglés e no maio de 2001 xurdían edicións en trece idiomas máis, entre outros, en catalán, chinés, español, portugués ou ruso. A edición galega demorou até o 8 de marzo de 2003.

A Wikipedia converteuse de seguida nunha ferramenta socorrida e popular, e a iso contribuíron, sen dúbida, os motores de procura de información, unha tecnoloxía ergonómica e unha concepción nova do coñecemento. Porque a posibilidade de xerar coñecemento libre e a libre dispor semellaba cumprir un dos desexos do individuo postmoderno: participar realmente nos saberes, doutrinas monopolistas á parte. Mais de seguida o paradigma ilustrado que nos forma detectou as pexas: dunha banda, a súa parcialidade, con importantes lagoas no que fai ao número de entradas e contidos; por outra, a falta de rigor na información. Agora ben, a diferenza dos proxectos enciclopédicos clásicos, a autoría é anónima, aberta e colaborativa e, xa que logo, a posibilidade de mellora está sempre aberta, e aí radica o interese fundamental deste proxecto. A Encyclopédie francesa de Diderot e D’Alembert, subtitulada Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, era o produto dunha emerxente sociedade moderna que teimaba por catalogar e arrumbar racionalmente o coñecemento global, por iso gañou numerosos detractores na súa contemporaneidade. Agora a postmoderna Wikipedia dá un paso adiante na concepción enciclopédica: a socialización do coñecemento, asumindo os riscos que iso comporta. Con nove aniños cumpridos, ninguén dubida da súa popularidade, xa que logo ese soporte recorrente de coñecemento debería preocuparnos desde os templos do saber. Mentar nas universidades as wikipedias vén a ser como bater con Belcebú. Non nego os moitos problemas que se derivan da redacción colaborativa e aberta, que permiten a incursión da ignorancia, o erro e o vandalismo; vandalismo do que é víctima, por exemplo, a entrada “Rosalía de Castro” en catalán, en español e en neerlandés (vexan o apartado de obras en prosa). Porén, unha das obrigas dos centros que xeran saber é a socialización do coñecemento. E, por exemplo, unha das consecuencias dos bos exercicios do alumnado debía ser a redacción de boas entradas nas wikipedias. O reto non é doado porque para acadar unha entrada correcta cómpre aprender as ferramentas e metodoloxía tradicionais da investigación e mais a tecnoloxía wiki e a comunicación en internet, mais paga a pena.

Segundo as cifras que ofrece a propia Wikipedia, a edición galega, coñecida na parroquia como Galipedia, xoga na segunda división, canda as edicións asturiana, euskara, latina, noruega, vietnamita ou thai, con 43.283 entradas a día de hoxe, así que o reto queda aberto, para todo o mundo. Boa semana e boas wikilecturas.

151| Rosalía por Rubem Fonseca

Emisión DIARIO CULTURAL 15/09/2008

Estoutro día a miña colega Elena Losada, sempre á procura de novas pezas para as miñas coleccións literarias, veu cun artigo de Rubem Fonseca titulado “Rosalía de Castro” que publicou no seu volume de crónicas O romance morreu , de 2007. Sorprendía que o mestre brasileiro do noxo extremo, a violencia e a quebra dos tabús, sempre interesado no entrefusco do correcto, sempre a nos incomodar no asento, sempre a facernos rir a fartar, se interesase por unha escritora que se sitúa noutro continente estético. Mais Fonseca recibiu en 2004 o Premio Rosalía de Castro do PEN galego canda Carme Riera e Ramon Saizarbitoria, e deste xeito quedou convidado a partillar a cultura galega. Hai algúns anos oín críticas sobre a inconveniencia destes premios concedidos a escritoras e escritores que teñen unha relación epitelial con Galicia. Coido, porén, que temos moita faltiña de entidade nos asuntos exteriores, para recoñecérmonos no espello estranxeiro e vernos con distancia, para acreditarmos na nosa existencia, e tamén para que nos vexan, nos distingan e nos lean. Na devandita crónica, de novo Rosalía funciona como chave para coñecer a nación. Alí Fonseca ofrece un percorrido histórico pola historia e a cultura galegas cos lentes postos da cultura portuguesa, fai un alegato a prol do dereito dos pobos a alimentar a súa diferenza cultural no mercado global e, por fin, nos derradeiros parágrafos remata gabando a figura de Rosalía de Castro, Otero Pedrayo mediante. A crónica remata en sentencia. Di: “O tempo consagrou Rosalía de Castro como uma lenda, un mito, como un importante nome, não apenas da literatura ibérica como da literatura universal” (p. 96). Se non teñen vagar ou ocasión para ler enteiriño este libro de Rubem Fonseca que, sempre dá nunha oportunidade para gozar coa súa escrita da provocación e a sorpresa, poden procurar esta crónica rosaliana en internet, en Portal Literal. Se prefiren ir directos á peza da colección, póñolles o enlace directo no blog deste comentario de opinión, dasorixesdemarzo.wordpress.com.

O romance morreu, de título paródico para quen pasa por ser tan relevante autor de novela negra, ábrese cunha reflexión do novelista preocupado co devir do seu oficio como escritor na actual coxuntura lectora. Di:

Uma coisa talvez esteja acontecendo: a literatura de ficção não acabou, o que está acabando é o leitor. Poderá vir a ocorrer este paradoxo, o leitor acaba mas não o escritor? Ou seja, a literatura de ficção e a poesia continuam existindo, mesmo que os escritores escrevam apenas para meia dúzia de gatos pingados? […] Kafka escrevia para um único leitor: ele mesmo. (pp. 9-10).

A narrativa de Fonseca incomódanos sempre no noso asento. A poesía de Rosalía de Castro, tamén. Boas semana e boas lecturas.

150| Inexactitudes

Emisión DIARIO CULTURAL 08/09/2008

Moito levan mallado nos últimos meses na coitada da lingua no medio dunha incomprensible ausencia de pacto político que a salvagarde destas guerras diarias. Mentres, os libros axudan a facer memoria.

Abrindo o verán publicábase A represión lingüística en Galiza no século XX de María Pilar Freitas, un título excesivo xa que parece prometer documentación e datos inéditos sobre a represión lingüística. Como o tempo é pouco aforro a laudatio, que tamén ten cousas interesantes este traballo ambicioso, e imos á crítica. A principal pexa do libro radica na multiplicidade de ámbitos: lingua, cultura, política e moita literatura. Manéxase un volume inxente de datos sen o necesario contraste de fontes inéditas e estudos actualizados, o que dá pé a unha investigación sen matizar, chea de conclusións apresuradas. Precisamente a polémica aberta polas declaracións incontinentes de George Steiner vénnos lembrar que non se poden mesturar ao chou lingua con identidades, historia da literatura co devir do idioma, nin conciencia lingüística de tal escritora ou escritor coa situación social da lingua. Vaia, que allos e cebolas combinan en moitas receitas, pero ser, non son o mesmo.

Un dos aspectos máis discutíbeis do libro ten que ver coa periodización. Como demostran os estudos migratorios xa non se poden limitar as aportacións da Galicia exterior ao período 1936-1960, esquecendo, por exemplo, que Follas novas se publicou na Habana e que o Premio Galicia de narrativa de 1970 o convocaron os galegos de Bos Aires. Precisamente este episodio debúllase con pouca exactitude no apartado referido á censura no franquismo. Na páxina 408 refirese ao caso Xente ao lonxe de Blanco-Amor como exemplo de censura e, se cadra a xeito de erudición, afírmase que sufriu ademais o embate da Academia Galega, que non lle deu o Premio Galicia (e cito literalmente) “ao non considerala unha obra aceptable para o lector”. As interioridades dos premios non son cousa doada de coñecer pero non se pode a estas alturas tratar un capítulo tan relevante sen contrastar bibliografía e pescudar como se formou aquel xurado porque, daquela, incórrese nas mesmas infamias coas que encheu a boca Blanco-Amor, un narrador extraordinario e misóxino que non aturou que aquel galardón ben dotado fose para Xohana Torres.

O libro de Freitas, lido desde a historia das mulleres e do xénero, incorre noutras inexactitudes: na páxina 226 confunde a santificación do idioma coa santificación de Rosalía; na 484 dá a entender que Victoria Kent apoiou todo o tempo o dereito ao sufraxio feminino, obviando a súa polémica con Clara Campoamor; ou engánase cando afirma que é Unamuno quen converte a Galicia nunha nación femia cando en realidade xa aparecía en Murguía. Freitas recompila moitos datos pero o libro quere unha lectura precavida. Boa semana e boas lecturas.

146| Margot Sponer

Emisión DIARIO CULTURAL 11/08/2008

Mentres a olimpiada de Beixín parece convidar ao lecer da épica deportiva, os xornais veñen cheos coa traxedia da represión e a guerra. Por un trae para acó ese territorio de interese estratéxico Rusia bombardea Xeorxia, que vén a ser algo así como unha Euskadi no Cáucaso, e o resultado son as imaxes de mortos e feridos da poboación civil xeorxiana. De sempre, mentres as corporacións e os Estados lidan polos seus intereses, os tempos de guerra están cheos de vidas fanadas.

Estoutro día, traballando coa miña colega María Xesús Lama, batemos cun nome: Margot Sponer. Interesábanos arrepañar máis datos sobre as súas investigacións relacionadas cos textos medievais e, mentres andabamos de Holmes polas bibliotecas adiante, batemos coa súa biografía, escrita por Annette Vogt, e cortounos o aire. Margot Sponer nacera en Silesia en 1898, cursou estudos en filoloxía e especializouse en textos medievais peninsulares en galego e catalán. Conseguiu un posto como profesora de español na Universidade de Berlín e alí defende en 1931 a súa tese de doutoramento sobre documentos galegos medievais. Iso era, precisamente, o que andabamos a procurar. Puxémonos a tirar do fío. Primeiro, os datos sobre esa tese, que polo seu interese recibiu financiamento para a súa publicación en Alemaña. Iso levounos aos seus contactos anteriores con Vicente Risco, durante a estadía do ourensán en Mitteleuropa, quen a convida a que publique na revista Nós un artiguiño sobre as súas investigacións. E logo, a publicación en 1934 da primeira parte dos seus resultados en español, un longo artigo titulado “Documentos antiguos de Galicia”, que apareceu nunha revista de investigación catalá, o Anuari de l’Oficina Romànica de Lingüística i Literatura. E nestas batemos na súa biografía coas botas dos fascismos e as atrocidades das guerras. A segunda parte deste artigo que ía saír en Cataluña non chegou a saír do prelo porque o alzamento de Franco supuxo a interrupción da publicación. Mais iso, só afecta aos textos. O realmente grave foi que poucos anos despois o réxime nazi obriga a deixar o seu posto na universidade a aquela filóloga políglota que publicara os seus traballos canda os máis reputados romanistas. Margot Sponer foi unha activista máis da resistencia deica o seu confinamento nun campo de concentración, acusada de axudar a xudeus. E en 1945 morre, asasinada pola Gestapo.

O seu vén a ser un nome máis nesa lista infinita de científicas que viron a súa vida e o seu labor fanado polas botas dos totalitarismos e da guerra, onte e hoxe. Nada vale a vida, nada vale o coñecemento, seica, diante da forza dos tanques e os canóns. Pero, non, algo ten que valer, tamén nestes tempos nosos, de invasións e negocios da guerra. Boa semana e boas lecturas para conxurar tantas mortes innecesarias.