126| Niki de Saint Phalle

Emisión DIARIO CULTURAL 24/03/2008

Vai en gustos pero ao chegar ao aeroporto John Lennon de Liverpool o mellor é esquecer os Beatles, aínda que a cidade envolva a súa capitalidade cultural cun merchandising pegañento baseado na beatlemanía. Liverpool é unha cidade con poucas librerías, moitas obras, moita vida e moitas artes visuais. Nada máis saír da estación de Moorfiels a xente queda abraiada mirando para un edificio. Alí está unha das intervencións máis rechamantes da Bienal 2008, Turning the Place Over (Dándolle voltas ao lugar) de Richard Wilson. Na fachada retallouse unha semiesfera de 8 metros de diámetro que vai rotando en tres dimensións. Así que non só se move a parte plana da fachada, senón que se rompe coa delimitación de espazos, a división entre dentro e fóra, en andares ou en cuartos. É como verlle as interioridades ás casas a medio derrubar pero sen o carácter ruinoso e estático. En internet hai vídeos da intervención.
Contra o río, na Tate de Liverpool había desta vez unha retrospectiva dunha das artistas clásicas da arte feminista, Niki de Saint Phalle, que empezou como modelo de Life e acabou como artista do nouveau réalisme francés. Se cadra viron algunha vez a súa obra máis coñecida, unha peza escultórica titulada en sueco Hon (Ela), que propuña unha metafórica volta ás orixes porque, para visitala, había que entrar pola vulva daquela muller enorme. Ou se cadra coñecen o seu Il Giardino dei Taiocchi (O xardín do Tarot) en Garavicchio, Italia, a semellanza do Parque Güell de Barcelona. Pois ben, ademais das moitas Nanas un punto pop con que reconstruíu a súa idea de feminidade e de maternidade, Niki de Saint Phalle ten unha serie anterior coa que denuncia a violencia da guerra fría, do patriarcado, da igrexa e dos estereotipos de feminidade. Trátase dos seus tir, ou cadros disparados: formas de xeso recheas de bólas de pintura e xoguetes de plástico (pistolas, soldadiños, bonecas ou animais), que remataban na performance. O público, ou a artista, participaban da violencia disparándolles aos cadros para rebentar as cores, que cubrían, por exemplo, o corpo bicéfalo de Kennedy-Khruschev, cheo de armas e mortos inocentes.
Cando saímos de Liverpool aínda non claudicaramos á sobredose de Beatles, pero logo de pasar os controis do aeroporto, que degradan a quen viaxa á categoría de gando, batemos coa pantalla de información de voos. O noso non tiña porta asignada e en troques dun texto informativo puña: “Beba, coma, merque e reláxese”. Os imperativos consumistas cadraban enfronte dunha fotografía xigante dos Beatles durante a súa estadía no ashram do Maharishi Mahesh Yogui. Alí os estaban, cos colares de flores porque seica o diñeiro non lles daba nin paz nin amor. Se Niki de Saint Phalle mirase iso, seguro que había disparar contra as imaxes de xeso dos Beatles deste Liverpool capital cultural.
Boa semana e boas lecturas.

125| Esta son eu agora e vexo o mundo

Emisión DIARIO CULTURAL 17/03/2008

Preguntábame unha estudante de dereito se podía explicar a función social da poeta hoxe en relación ao movemento feminista. A pregunta semella obvia pero tiña o seu aquel porque xurdía nunha polémica inevitábel: a aparente contradición entre movemento e pensamento feminista. Máis que pregunta era un desafío e a resposta pedía seis cabazos de sedución. Podería ter contestado á galega por María do Cebreiro, “as poetas escribimos para non ter explicarnos”, pero por máis acertada que sexa, non sei se era abondo para a convencer. Cumpría pensar noutros termos e optei pola poesía asertiva e política que practicaron moitas escritoras levando á práctica aquilo que escribiu Chus Pato: “máis que un poema / libération pour femme”. Daquela empecei a debullar versos que funcionan como lemas do movemento feminista galego e catalán. Estar están escritos no papel pero poderían encher unha pancarta. “Eu tamén navegar”, de Xohana Torres; “non son perfume, son carne perfumada”, de María Xosé Queizán; “por min mesma, señores, por min mesma”, de Ana Romaní; ou, a repetida “Divisa” de Maria-Mercè Marçal: “a l’atzar agraeixo tres dons: haver nascut dona, / de classe baixa i nació oprimida. // I el tèrbor atzur de ser tres voltes rebel” (tradúzolles: “ao azar agradezo tres dons: nacer muller, / de clase baixa e nación oprimida. // E o turbio azur de ser tres veces rebelde”).

Pero ademais está toda aquela poesía que, falando desde a experiencia propia, nos ilumina, e ilumina o mundo. Así o puidemos comprobar a semana pasada na intervención de Luz Pozo Garza na Universidade de Barcelona. Ofrecía un percorrido pola súa vida-poesía, acompañada por Olivia Rodríguez. De mestre de cerimonias actuaba Basilio Losada, amigo persoal seu, que falou dun dos seus libros que tamén a min máis me prestan, Prometo a flor de loto. A seguir a autora empezou a falar e falar, e converteu o acto nun salonciño privado onde lía nos versos como quen partilla nunha tertulia. O público sucumbiu ao engado das confidencias e a esa capacidade que ten Luz Pozo para resolver a fenda entre o privado e o público, entre o eu e o mundo, entre a experiencia e a escrita. Por esta razón a intervención titulouse “Esta son eu agora e vexo o mundo”, un verso extraído de As arpas de Iwerddon, que nos sitúa no reconto dos anos de quen fusionou vida e poesía, pero tamén nos pode levar a pensar en calquera muller xa entrada en idade que bota ao lombo a saqueta de experiencia logo de medir o mundo con pasos propios.

Non sei se con esta procesión de versos aquela estudante entendeu que non hai abismo entre escrita e acción sociopolítica. Teño abondo con que saiba en carne propia que a poesía move e conmove porque verbaliza o noso estar: “Esta son eu agora e vexo o mundo”. Boa semana e boas lecturas.

124| Herstory

Emisión DIARIO CULTURAL 10/03/2008

A xornada de reflexión foi cadrar, vaia ho!, no Día Internacional das Mulleres. A min aprendéranme que pensar e celebrar non é mala combinación pero seica no día de reflexión dunhas eleccións xerais as mulleres non deberían pensar nin celebrar publicamente. Fora en forma de manifestación organizada polo movemento feminista ou ben en forma de celebración institucional, seica este ano o Día Internacional das Mulleres constituía un acto político que podería vulnerar a normativa electoral, aínda que ao final seica non foi para tanto. Que o 8 de marzo é un día para a reivindicación política, está fóra de toda dúbida, era o que che nos faltaba!, pero… é que hai algo no ámbito público que non sexa política? Posta a fabular, pregúntome se non podería cadrar unha xornada de reflexión dunhas xerais nun 12 de outubro, con ese concentrado de celebracións paradoxais en contexto democrático como a exaltación da colonización de América, a exhibición do exército, a reafirmación da Igrexa e a confirmación da monarquía. Eu agradecía, e moito, que me aforrasen ese espectáculo retro tan maliño de aturar.

Como este ano o Día Internacional das Mulleres se prolonga de feito ao longo de toda a semana, non estaría nada mal reler os moitos manifestos e declaracións que se publicaron co gallo deste 8 de marzo e, sobre todo, algúns deses textos recuperados da historia feminista que están a saír nestes meses. A miña colega Kristal Veiga recomendoume os manifestos e esconxuros dun dos movementos guerrilleiros feministas americanos de finais da década dos 60: WITCH, Women’s International Terrorist Conspirancy from Hell, que foi un movemento de vida breve e acción subversiva. WITCH redactou manifestos, organizou boicots e, sobre todo, reivindicou os espazos do maldito para quebrar coa imaxe normativa das mulleres e poder escribir a herstory. Herstory é un neoloxismo que retoma a reescrita como estratexia. O obxectivo, como xa supoñen, é rebater a aparente neutralidade dos relatos herdados. Fronte á history, a historia contada polo patriarcado, a herstory viría ter en conta as accións das mulleres. Pois ben, unha editorial alternativa, La Felguera, vén de publicar unha recompilación dos textos WITCH titulado Comunicados, textos y hechizos (1968-1969), que constitúen aínda hoxe un interesante breviario da reivindicación feminista en Norteamérica, basicamente contra a institución matrimonial, contra a reprodución obrigatoria e contra os estereotipos de beleza e comportamento. Por outra banda, esta semana publícase por fin en Edicións Xerais O segundo sexo de Simone de Beauvoir. Todo un clásico en galego que cómpre reler “por ti mesma, señora, por ti mesma”.

Así que boa semana violeta, e boas lecturas.

123| Violencia deliberada

Emisión DIARIO CULTURAL 03/03/2008

Debullaba a semana pasada o concepto de vulnerabilidade de Judith Butler e esquecín dicirlles que esas ideas as desenvolveu no libro titulado Precarious life, traducido como Vida precaria na edición de Paidós. Sen saír dese rego voulles falar dunha das novidades de Icaria, Violencia deliberada. Las raíces de la violencia patriarcal, editado pola historiadora Dolors Molas e no que colaboran entre outras Alessandra Bocchetti, Rosa Rius, María Jesús Izquierdo ou Encarna Sanahuja. O libro aborda a violencia exercida contra as mulleres en sentido amplo, desde a prehistoria deica a actualidade, reunindo filósofas, historiadoras, arqueólogas, sociólogas e especialistas en mitoloxía e historia da arte, porque o que pretende é analizar a violencia que se pon de manifesto nos ámbitos social, político e simbólico. A transversalidade de saberes permítenos pensar a xénese desa forma de violencia e, polo tanto, ofrece ferramentas para desmontala. Négase a inevitabilidade da violencia como recurso para exercer poder e insístese en que non é un fenómeno homoxéneo, senón que cómpre historizalo e analizalo nunha sociedade e nun momento determinados.

Abre o volume a filósofa Fina Birulés. Seguindo a Hannah Arendt defende a especificidade da violencia nos seres humanos, diferente da dos animais, e a seguir tira do fío da concepción social do corpo e a vulnerabilidade desenvolvida por Butler para concluír que a violencia nin é un feito natural nin é inevitable, senón que cómpre repensar de qué maneira nos relacionamos coas diferenzas. Pola súa banda, Elena Laurenzi desmonta as ideas tópicas sobre a África inmobilizada no tópico primitivista e reduccionista que rodea a mutilación xenital. Coida que a nosa mirada occidental se instalou no confort dun concepto brando do multiculturalismo que fixo da alteridade unha trincheira, por iso fai fincapé no labor desenvolvido polas mulleres africanas no cambio de costumes. Contra os tópicos afirma: “Os medios de comunicación afixéronnos a unha imaxe miserábel de África, onde o obxectivo sempre enfoca os seus numerosos males […]. Pero en África non hai só guerra, fame e sequía. Hai tamén xente que traballa e loita, que produce saber, cultura e cambio. As ministras, as avogadas, as militantes que coñecemos en Bamako son un exemplo desa África […] que avanza” (p. 215). O libro péchase con varios comentarios de obras artísticas canónicas que poñen en evidencia que o concepto da beleza na arte occidental inclúe importantes doses de violencia contra as mulleres como rapto, escravitude, prostitución e violación.

Alén dos tópicos da alteridade, da crónica negra, da beleza instituída, sabemos que a violencia contra as mulleres é deliberada e cómpre saber cómo se produce para desmontala. Boa semana e boas lecturas.